Op 26 juni 2015 vierde Amerika (en met haar grote delen van de wereld) feest. Het Hooggerechtshof heeft het homohuwelijk in het hele land gelegaliseerd.[1] In een land met zeer bijzondere regels, zoals het verbod om een levend eland uit een vliegtuig te duwen (Alaska) of om een krokodil vast te binden aan een brandkraan (Michigan), behoorde in dit lijstje tot voor kort ook het trouwen met iemand van hetzelfde geslacht. Voor Nederland lijkt dit de normaalste zaak van de wereld, omdat voor ons land al sinds 1 april 2001 het huwelijk is opengesteld voor partners van hetzelfde geslacht.[2] Toch was het niet altijd gemakkelijk voor deze partners om juridisch ouder te worden. Om dit te vergemakkelijken is op 1 april 2014 de Wet Lesbisch Ouderschap in werking getreden en wordt er zelfs politiek gepleit door GroenLinks voor de mogelijkheid om meer dan twee juridische ouders te hebben. Wat heeft de Wet Lesbisch Ouderschap betekend en hoe staat Nederland er nu voor als het gaat om homo/lesbische emancipatie in het familierecht?[3]
Het “homohuwelijk” zoals het in de volksmond wordt genoemd, is een aanduiding voor een huwelijk tussen twee mensen van hetzelfde geslacht. Ondanks dat dit huwelijk sinds 2001 is toegelaten bestonden er nog problemen; bijvoorbeeld de mogelijkheid om vader of moeder te worden. Een kind kan maximaal twee juridische ouders hebben, volgens de wet is geregeld wie de moeder en wie de vader is.[4] Voor 2014 was het voor een vrouw slechts op twee manieren mogelijk om ouder te worden: een kind baren of een kind adopteren. Na 1 april 2014 is er gepoogd tegemoet te komen aan het lesbische huwelijk/geregistreerd partnerschap (GP).
Juridisch moeder kun je op verschillende manieren worden, die manieren staan vermeld in art 1:198 lid 1 van het Burgerlijk Wetboek. Sinds 2014 zijn hier sub b-c-d aan toegevoegd, door deze toevoegingen is het makkelijker geworden voor ouders van hetzelfde geslacht om juridisch ouder te worden. Deze toevoeging geeft drie verschillende manieren waardoor de moeder die niet het kind baart juridisch moeder kan worden. Waarom ik enkel over moeders spreek? Daar kom ik later op terug.
Van rechtswege
De makkelijkste manier om het juridisch ouderschap te verkrijgen is van rechtswege. Dit houdt in dat de vrouw die het kind baart de moeder wordt en de persoon die met haar getrouwd is/een GP is aangegaan van rechtswege de juridisch ouder wordt. Dit was al mogelijk voor de vrouw en man zoals vermeld in de introductie. Door toevoeging van art 1:198b BW is dit nu ook mogelijk gemaakt voor een lesbische partner waardoor zij niet de omslachtige en rechterlijke route van adoptie hoeft te doorlopen. Vereist is wel dat de zwangerschap tot stand is gekomen met gebruikmaking van een anonieme donor.
Erkenning
Erkenning als wijze om juridisch ouder te worden is nu ook een optie voor een meemoeder. Deze mogelijkheid vindt niet van rechtswege plaats. Dit is een rechtshandeling die de meemoeder zelf moet uitvoeren. Erkenning kan als er sprake is van een lesbisch stel én de partner van de vrouw uit wie het kind is geboren niet van rechtswege moeder is geworden.[5] Zo kan het kind de achternaam van de erkennende partij krijgen, is er recht op omgang en is het kind na erkenning erfgenaam bij versterf. Naast de mogelijkheid tot erkenning is er omtrent het lesbische ouderschap direct ook de mogelijkheid tot ontkenning ingevoerd. Dit is gelijk aan de mogelijkheid bij het vaderschap. De moeder, de meemoeder (lesbische partner) en het kind kunnen ontkennen dat de meemoeder juridische ouder is omdat zij niet de biologische moeder is. Als het juridisch ouderschap door erkenning ontkend wordt vervalt bijvoorbeeld het recht op omgang (onder omstandigheden) en ook de plicht tot onderhoud.
Gerechtelijke vaststelling
De derde optie is gerechtelijke vaststelling van het ouderschap. Dit was eerst alleen mogelijk voor een man, het is immers niet ondenkbaar dat een heterostel een kind krijgt en de man besluit niet in het leven van de vrouw en het kind te willen blijven. De moeder kan dan bij de rechter een gerechtelijke vaststelling vragen. Door de invoering van de Wet Lesbisch Ouderschap is deze regeling sekseneutraal geworden. [6] Dit geldt dus ook voor het geval dat een lesbisch stel een kind krijgt en de meemoeder niets met het kind te maken wil hebben. Wil de moeder dit kunnen aanvragen dan is er wel vereist dat de levensgezel (dus de vader of de meemoeder) heeft ingestemd met de daad van verwekking. Gerechtelijke vaststelling heeft terugwerkende kracht.
Adoptie
Adoptie was, zoals hierboven gezegd, al een methode om juridisch ouder te worden. Waarom zou je als meemoeder dan ook nu toch voor adoptie kiezen ondanks dat dit veel omslachtiger is dan ouder worden van rechtswege of door erkenning? Nederland erkent de bovenstaande opties voor lesbisch ouderschap. Dit kan in andere landen anders zijn. Niet alle landen in het buitenland erkennen het lesbische ouderschap van rechtswege. Als je naar het buitenland verhuizen, dan loop je dus het risico dat je in het andere land geen juridisch ouder bent. Daarnaast is, zoals hierboven vermeld, mogelijk dat juridisch ouderschap wordt ontkend (bij ouderschap van rechtswege) of een erkenning wordt vernietigd (bij ouderschap krachtens erkenning) omdat je geen biologisch (genetisch) ouder bent, herroeping van adoptie is echter veel lastiger. Adoptie is dus omslachtiger dan de nieuwe mogelijkheden die door de wet zijn geschept, maar adoptie zorgt wel voor een sterkere positie als moeder.
Discriminatie?
Waarom heb ik het nu de hele tijd over meemoeders, moeders en lesbische stellen, terwijl de openstelling van het huwelijk voor partners van hetzelfde geslacht is ongeacht wat dit geslacht is? Dit komt simpelweg omdat je hier niet dezelfde rechtsgevolgen aan kunt verbinden bij juridisch ouderschap. Bij een homostel is het genetisch niet mogelijk dat ze gezamenlijk een kind krijgen zonder medewerking van een vrouw, gezien er altijd een eicel en draagmoeder nodig en moet er dus een vrouw bij betrokken zijn. Deze vrouw is de biologische moeder en dus juridisch ouder. Eén van de mannen kan wel juridisch ouder worden via erkenning, maar wil de partner van rechtswege ook ouder worden. Aangezien drie juridische ouders op dit moment bij wet verboden is, is dit niet mogelijk. Voor homostellen is het alleen mogelijk om beide juridisch ouder te worden via de gewone weg van adoptie.
[1] The Guardian 26 juni 2015.
[2] Met uitzondering van Caribisch Nederland, dit is pas sinds 10 oktober 2012.
[3] De tekst van dit artikel is afgerond op 4 december 2016 zodat voorbij is gegaan aan ontwikkelingen van die datum, zoals de publicatie op 7 december 2016 van het rapport van de Staatscommissie Herijking ouderschap .
[4] Volgens artikel 1:198 lid 1 onder a BW is de vrouw uit wie het kind wordt geboren van rechtswege de moeder en volgens artikel 1:199 lid 1 onder a BW de man die met de moeder is getrouwd of een geregistreerd partnerschap is aangegaan op het moment van de geboorte de vader.
[5] Erkenning is geregeld in art 1:198 lid 1c BW jo 1:204 BW.
[6] Het gaat bij deze regeling namelijk om de instemmende levensgezel van de partner, voor het hebben van een IVF behandeling of kunstmatige inseminatie is het ook mogelijk dat je de vriendin van de vrouw bent.
The post Wet Lesbisch Ouderschap appeared first on Bulletineke Justitia.